بررسی کمی و کیفی فیتواسترول ها و اسیدهای چرب آزاد در سه گونه گزنه ایران

چکیده گزنه urtica sp.))، متعلق به تیره گزنه ((urticaceae به عنوان یک گیاه دارویی و مکمل غذایی تاریخچه طولانی دارد. این گیاه دارای انواعی از فیتواسترول ها است که امروزه اثر آن ها به عنوان متابولیت های دارویی پاد سرطان، پاد اکسیدان، پاد باکتری و پاد التهابی به اثبات رسیده است. همچنین گزنه به عنوان یک مکمل غذایی واجد مقادیر زیادی اسیدهای چرب ضروری و به ویژه اسیدهای چرب امگا-3 است که فقدان آن ها در رژیم غذایی موجب بسیاری از بیماری ها مانند اختلالات قلبی- عروقی، فرایندهای التهابی، عفونت های ویروسی، سرطان و بیماری های خود ایمن می شوند. هدف پژوهش حاضر، شناسایی و تعیین مقدار فیتواسترول ها و اسیدهای چرب آزاد در سه گونه گزنه ایران به نام های گزنه دو پایهurtica dioica l.) )، گزنه کرکی (u. pilulifera l.) و گزنه اورنز (u. urens l.)بود . اندام های مختلف این گیاهان بعد از خشک شدن در دمای اتاق، توسط آسیاب پودر شدند. استخراج فیتواسترول های آزاد و همیوغ نمونه ها با استفاده از حلال های مربوطه انجام و بعد از مشتق سازی با bstfa، آنالیز آن ها به روشms gc- و gcانجام شد. روغن نمونه ها نیز با استفاده از هگزان نرمال استخراج و بعد از صابونی سازی و متیله کردن اسیدهای چرب، اجزای آن هاآنالیز آن ها به روش ms gc- و gc انجام شد. بر اساس نتایج حاصل، گونه های وحشی گزنه ایران از نظر مقدار فیتو استرول ها و اسید های چرب با گونه های غیر ایرانی قابل مقایسه بوده و حتی در مواردی غنی تر از آن ها می باشند. از میان اندام های سه گونه گزنه مورد مطالعه، ریشه های گزنه کرکی، برگ های جمعیت فرح آباد ساری و ساقه های جمعیت رشت به ترتیب بیشترین مقدار بتاسیتواسترول (61/92%)، استیگمااسترول (48/19%) و کامپسترول (38/37%) را دارا بودند. بیشترین مقدار اسیدهای چرب در بذرهای گونه های گزنه یافت شدند. لینولئیک اسید، اسید چرب اصلی موجود در روغن نمونه های بذر (30/49%- 16/23 درگزنه دوپایه، 08/6% در گزنه توپی و 77/71% در گزنه اورنز) بود. مقدار گامالینولنیک اسید و آلفالینولنیک اسید، دو اسید چرب غیر اشباع دارویی و ارزشمند در نمونه های روغن بذر گونه های مورد مطالعه قابل توجه و به ترتیب با بیشترین مقدار 98/64% و 63/22% در بذر های گزنه کرکی و گزنه دوپایه منطقه محمد آباد آمل برآورد شد. علاوه بر آن مقادیر قابل توجهی از استئاریدونیک اسید، یک اسید چرب غیر اشباع امگا-3 و کمیاب در گیاهان در روغن نمونه های بذر (76/3%-00/0 درگزنه دوپایه، 10/0% درگزنه توپی و 19/0% در گزنه اورنز) برآورد شد.